الاجتهاد و التقلید (التعلیقة علی معالم الاصول)«تعلیقة علی معالم الاصول (الاجتهاد و التقلید)» اثر آیة الله سید علی موسوی قزوینی، از تعلیقات و شروح مفصل کتاب معالم الاصول میباشد که در قرن سیزدهم نگارش یافته است. ۱ - محتوای کتابجلد ۷ کتاب تماما به مسایل، مبانی نظری و استدلالهای مربوط به اجتهاد و تقلید اختصاص دارد و از مفصلترین تعلیقات و کتبی است که درباره فروعات این مبحث، تحقیق و تدقیق نظری انجام داده است. ۲ - انگیزه تالیفشرح مباحث کتاب معالم و بررسی جوانب هر موضوع و حل معضلات نظری است که در عبارات متن آمده است. ۳ - ساختار کتابمتن معالم در بالای صفحه و تعلیقات آن در ذیل قرار گرفته است. این تعلیقات بیش از هر چیز شامل تتبعات مفصل شارح و استخراج اقوال و عبارات اصولیان و پاسخ به اشکالات و تحریر محل نزاع در هر مبحث میباشد. شارح حتی گاهی از مباحث اصولی خارج شده و احادیث و اخبار اخلاقی و نکات اجتماعی طرح میکند. ویژگی دیگر این اثر، پوشش دادن به اختلافات مربوط به نظریه انفتاح و انسداد باب اجتهاد و نیز رد اقوال و نظریات اخباریان میباشد. نظریههای اخباریان با استناد به اقوال صاحب فوائد المدینة بررسی و نقد شده و از مشروعیت اجتهاد و مکتب اصولیان دفاع شده است. ۴ - گزارش محتوابعد از نقل عبارت صاحب معالم در تعریف اجتهاد از نظر لغوی و اصطلاحی، شارح ابعاد این تعریف را با تبیین مفاهیم و توصیف گرهایی مانند استفراغ الوسع، ظن و تحصیل ظن و حکم شرعی روشن ساخته است. در ذهنیت صاحب معالم، ظاهرا دفاع از انسداد و حجیت مطلق ظن وجود دارد زیرا تحصیل ظن به طور کلی، هدف و وظیفه مجتهد است. شارح به تفصیل اشکالات این تعریف و اهمیت قیود و صفات مطرح شده را بررسی کرده و پاسخ داده است. سپس ادله اخباریان در عدم مشروعیت اجتهاد و اقوال مختلف آنها بررسی و رد شده است. مسئله دیگر عدم جواز تقلید توسط مجتهد مطلق است اما اینکه آیا مجتهد متجزی نیز بی نیاز از تقلید است یا نه، وی با گشت و گذار در اقوال، ابعاد این موضوع را کنکاش کرده است. در ادامه به تفصیل از اجتهاد متجزی و دلایل مخالفان و موافقان آن بحث شده است. ۵ - شرایط اجتهادمبحث بعدی به شرایط اجتهاد، علومی که مقدمه رسیدن به اجتهاد قرار میگیرند و ارتباط هر کدام از علوم اسلامی با علم اصول، اختصاص یافته است. در موضوع بعدی از تخطئه و تصویب، بحث و جوانب آن بررسی شده است. به طور معمول این مبحث به اصابت و عدم اصابت رای مجتهد با واقع و نفس الامر مرتبط است و به احکام شرعی اختصاص دارد اما در این کتاب به تفصیل از تصویب و تخطئه در مسایل عقلی، مسایل اصولی، عقلیات فرعی، شرعیات ضروری و در موضوعات خارجی بحث شده است و مثالها و ثمرات و نتایج این مبحث ارزیابی شده است. مسئله تبدل رای مجتهد تحت عنوان وجوب تجدید النظر و عدمه مطرح شده است. سپس مبحث تقلید، احکام، مسایل و جنبههای نظری تقلید و مناسبات آن با اجتهاد مطرح شده است. مهمترین مبحث، در بخش تقلید بعد از ارائه تعاریف لغوی و اصطلاحی و دفاع از مشروعیت آن، به دو موضوع بر میگردد یکی موضوع تقلید و قلمرو آن و بررسی ادله و مبانی وجوب آن در فروع و احکام و نیز بحث از تقلید در عقاید و موضوع دیگر به تقلید از اعلم و تبیین شرط اعلمیت و ارتباط آن با دیگر شروط مربوطه میباشد. در این میان در مورد عدول از تقلید و جواز تبعیض در تقلید، تقلید از میت و فروعات و احکام جزیی تری هم بحث شده است. مباحث پایانی به برخی از احکام مقلد مانند جواز نقض فتوا اختصاص یافته است. ۶ - منبعنرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |